Sri Guru Tegh Bahadur Ji ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ: ਧਰਮ ਦੀ ਚਾਦਰ ਓਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji)

ਜਨਮ: 1 ਅਪਰੈਲ 1621, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

ਪਿਤਾ: ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ

ਧਰਮਿਕ ਦਰਜਾ: ਨੌਵੇਂ ਨਾਨਕ

ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ: 11 ਨਵੰਬਰ 1675, ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ, ਦਿੱਲੀ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ “ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚਾਦਰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਢੱਕਦੀ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਅਮੋਲ ਧਰੋਹਰ ਹੈ।

ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ – ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਪਿਠਕੜੀ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji) ਦਾ ਪੂਰਵ ਨਾਂ ਤਿਆਗ ਮਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੋਵੇਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਈ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਬਚਨ ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਲੱਗਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਿਆਗ ਮਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਟ ਯੋਧਾ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਯੋਧਾ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ “ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ” ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ – ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਤੇਗ (ਤਲਵਾਰ) ਦਾ ਬਹਾਦਰ”।

ਗੁਰਤਾ ਦੀ ਗੱਦੀ – ਦਿੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਬਣਨ ਦਾ ਸਮਾਂ

1664 ਈ. ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਨੌਵਾਂ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਮਿਲਣ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਇਆ, ਦੁੱਖ-ਸੁਖ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠ ਕੇ ਸੱਚੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।

ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji) ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਤਿਆਗ, ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠਣ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ:

• ਮੌਤ ਅਟਲ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ
• ਹਉਮੈ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਨੂੰ ਤਿਆਗ
• ਸੰਸਾਰ ਝੂਠਾ ਹੈ, ਸਚਾ ਰਸ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਹੈ
• ਨਿਰਭਉ ਬਣੋ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੋ

ਉਦਾਹਰਣ:

“ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ, ਸਿਰ ਧਰ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ।”

(ਅਰਥ: ਜੇ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਹਥੀਲੀ ’ਤੇ ਰੱਖ ਤੇ ਮੇਰੇ ਰਸਤੇ ਆ।)

ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾਵਾਂ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji) ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪਰਚਾਰ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਲਈ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਥਾਨ:

• ਅਲਾਹਾਬਾਦ (ਪ੍ਰਯਾਗ)
• ਬਨਾਰਸ
• ਪਟਨਾ
• ਧਾਕਾ
• ਅਸਾਮ
• ਬੰਗਾਲ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਟਲ ਸਨ।

ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ

1675 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਪੰਡਿਤ ਅਉਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕੋਲ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਣ ਕਰਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ:

“ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਪਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਕੌਮ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਏਗੀ।”

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੌਤ ਵੱਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੋਂ ਹਟੇ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਉੱਚਤਮ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।

ਸ਼ਹੀਦੀ

11 ਨਵੰਬਰ 1675, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji) ਨੂੰ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ – ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲੀ ਕਿ:

• ਧਰਮ ਲਈ ਜੀਣਾ ਸਿੱਖੋ
• ਹੱਕ ਲਈ ਸਿਰ ਦੇਣਾ ਵੀ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ
• ਆਤਮਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ

ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਸਥਾਨ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ (ਦਿੱਲੀ): ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਗੰਜ ਸਾਹਿਬ: ਜਿਥੇ ਭਾਈ ਲਖੀ ਸ਼ਾਹ ਵੰਜਾਰਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੀਰ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਾੜਿਆ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਅਨੰਦਪੁਰ: ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ: ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਰਸ ਪਲਾਏ

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ(Sri Guru Tegh Bahadur Ji)ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ:

• ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਆਤਮਬਲ ਦਿੱਤਾ
• ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਕੀਤੀ
• ਅਉਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਕੀਤਾ
• ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਹਿੰਮਤ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਅਟੱਲਤਾ ਸਿਖਾਈ