ਪਹਚਾਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ
ਨਾਮ: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji)
ਜਨਮ: 22 ਦਸੰਬਰ 1666, ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ (ਬਿਹਾਰ)
ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ: 7 ਅਕਤੂਬਰ 1708, ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂਦੇੜ
ਪਿਤਾ ਜੀ: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ
ਮਾਤਾ ਜੀ: ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ
ਉਪਲਬਧੀਆਂ: ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ, ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਚੌਥਾ ਤਿਆਗ
ਸੂਚੀ
ਬਚਪਨ ਤੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji) ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਣ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਧਰਮ ਨਿਭਾਉਣ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਦਿੱਤੀ।
ਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿੰਦੂ:
- 1675 ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂਤਾ ਦੀ ਗੱਦੀ ਮਿਲੀ (ਉਮਰ ਸਿਰਫ 9 ਸਾਲ ਸੀ)।
- ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਅਧੀਨ ਬਣਾਇਆ।
- ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫਾਰਸੀ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਤੇ ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਚੀ ਦਖਲ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੀਵਰਡਜ਼: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਨਮ, ਬਚਪਨ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ (1699)
ਵਿਸਾਖੀ 1699 ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji) ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮਾਗਮ ਰੱਖਿਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਲੈ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ:
“ਕੌਣ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ?”
ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ – ਦਯਾ ਸਿੰਘ, ਧਰਮ ਸਿੰਘ, ਮੁਕਾਮ ਸਿੰਘ, ਹਿਮਤ ਸਿੰਘ, ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ – ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕੀਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ:
“ਖਾਲਸਾ ਮੇਰੋ ਰੂਪ ਹੈ ਖਾਸ। ਖਾਲਸੇ ਮਿਹੋਂ ਕਰੋਂ ਨਿਵਾਸ।”
ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਨਿਯਮ:
- ਪੰਜ ਕਕਾਰ (ਕੇਸ, ਕਛਹਿਰਾ, ਕੰਗਾ, ਕਿਰਪਾਨ, ਕਰਾ)
- ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ
- ਹਰ ਸਮੇਂ ਸਚਾਈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਤਿਆਰ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੀਵਰਡਜ਼: ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ 1699, ਵਿਸਾਖੀ ਖਾਲਸਾ, ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਇਤਿਹਾਸ
ਲਿਖਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਿਆਨ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji)ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਕਲਮ ਦੀ ਵੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੱਸਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਕਾਵਿ-ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਰਚੀਆਂ ਜੋ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ:
- ਚੌਪਈ ਸਾਹਿਬ – ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਬੇਨਤੀ
- ਅਕਾਲ ਉਸਤਤ – ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ
- ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ – ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਚਿੱਠੀ-ਰੂਪ ਸੰਦੇਸ਼
- ਬਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ – ਆਪਣੀ ਆਤਮਕ ਕਹਾਣੀ
ਗਿਆਨਕ ਪੱਖ:
- ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸੈਨਿਕ ਤਿਆਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ
- ਹਮੇਸ਼ਾ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਲੜੇ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੀਵਰਡਜ਼: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ, ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ, ਚੌਪਈ ਸਾਹਿਬ, ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ
ਸ਼ਹੀਦ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਤਿਆਗ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji) ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇਖੀ ਪਰ ਕਦੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦਰਦਨਾਕ ਪਰੰਤੂ ਗੌਰਵਮਈ ਚੇਪਟਰ ਹੈ।
ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਜੰਗ: ਦੋ ਪੁੱਤਰ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ) ਵੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ: ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ (ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫਤਹ ਸਿੰਘ) ਨੂੰ ਜਿੰਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਚੁਣਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ: ਠੰਢੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗੇ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਇਨ ਪੁਤ੍ਰਨ ਕੇ ਸੀਸ ਪਰ, ਵਾਰ ਦਿਏ ਸੁਤ ਚਾਰ, ਚਾਰ ਮੁਏ ਤੋ ਕਿਆ ਭਇਆ, ਜੀਵਤ ਕੈ ਹਜ਼ਾਰ।”
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੀਵਰਡਜ਼: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ, ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ, ਸਰਹਿੰਦ, ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ
1708 ਵਿੱਚ, ਨਾਂਦੇੜ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਖੀਰਲੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ:
“ਸਭ ਸਿੱਖਨ ਕੋ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਮਾਨਿਓ ਗ੍ਰੰਥ।”
ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਗੁਰੂਤਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੀਵਰਡਜ਼: ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਆਖਰੀ ਗੁਰੂ, ਨਾਂਦੇੜ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਆਖਰੀ ਹੁਕਮ
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਪੇਰਣਾ ਸ੍ਰੋਤ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ(Sri Guru Gobind Singh Ji) ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਜਿਹਾ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਨੌਜਵਾਨ ਲਈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਦੀਵਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪੂਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ:
- ਸਭ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕਸਮਾਨ ਹਨ
- ਸਹੀ ਦੇ ਹੱਕ ’ਚ ਲੜੋ
- ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਾਣ, ਤਕਲੀਫ਼ ਵਿੱਚ ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਹਾਰੋ
- ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਜਿਓ