ਤਖ਼ਤ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ “ਤਖ਼ਤ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਰਾਜਗੱਦੀ ਜਾਂ ਆਤਮਕ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਲਾ ਥਾਂ। ਇਹ ਓਹ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਸਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਾਂ ਜਿਥੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਆਤਮਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਾਮਲੇ ਚੱਲਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੌਮੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਅਦਾਲਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ(Panj Takht Sahib) ਹਨ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਮਰਯਾਦਾ, ਇਕਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
Table of Contents
1. ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ – ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
ਸਥਾਪਨਾ: 1606 ਈ. | ਸਥਾਪਤ ਕਰਤਾ: ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਰੂਹਾਨੀ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ (ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ “ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ” ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਰਮਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸੰਤੁਲਨ।
ਇੱਥੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਦੇਸ਼, ਫੈਸਲੇ ਅਤੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਕਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਹੁਕਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਧਰਮਕ ਅਦਾਲਤ
- ਕੌਮੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼
- ਹਰ ਮਹੀਨੇ 6 ਅਤੇ 16 ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਮੀਟਿੰਗਾਂ
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੇਂਦਰ, ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ, ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ
2. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ ਸਾਹਿਬ – ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ
ਸਥਾਪਨਾ: 1699 ਈ. | ਸਥਾਪਤ ਕਰਤਾ: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ
ਇਹੀ ਓ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੋਈ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਹੋਈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 1699 ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਇੱਥੇ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਨਾਮ “ਕੇਸਗੜ” ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੇਸ (ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਲ) ਰੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਜਨਮਭੂਮੀ
- ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸਾਖੀ ਸਮਾਗਮ
- ਸਿੱਖ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਕੇਂਦਰ
ਤਖ਼ਤ ਕੇਸਗੜ ਸਾਹਿਬ, ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ 1699, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਸਾਖੀ ਖਾਲਸਾ
3. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ – ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ
ਸਥਾਪਨਾ: 1666 | ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿੰਬੋਲ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮਕ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮਸਥਲੀ
- ਇਤਿਹਾਸਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
- ਪਟਨਾ ਵਿਚਲੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ
ਤਖ਼ਤ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸਥਾਨ, ਪਟਨਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਪਟਨਾ
4. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ – ਨਾਂਦੇੜ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ
ਸਥਾਪਨਾ: 1708 | ਮਹੱਤਵ: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਈ
ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤੋਂ “ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ” ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ
- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸਮਾਰਕ
- ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂਦੇੜ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਆਖਰੀ ਸੰਦੇਸ਼, ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸਿੱਖ ਤੀਰਥ
5. ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ – ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ, ਪੰਜਾਬ
ਸਥਾਪਨਾ: 1705 | ਖਾਸੀਅਤ: ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ
ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ “ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਦਫ਼ਤਰੀ” ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਬਾਣੀ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
ਇੱਥੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ, ਜੋ ਆਜ ਤੱਕ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:
- ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ
- ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ
- ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮ
ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਤਲਵੰਡੀ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸੰਪਾਦਨਾ, ਸਿੱਖ ਦਫਤਰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਹ Panj Takht Sahib-ਪੰਜ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਆਤਮਕ ਰੂਹ, ਇਕਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਖ਼ਤਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸੰਕਟਾਂ ਵਿਚ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਆਨ, ਬਾਨ, ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।
ਨਤੀਜਾ (Conclusion)
ਸਾਡੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਹੋਵੇ, ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਰਹੇ।