“ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri)ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਲੌਕਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤਿਸ਼ਾਲੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਈ ਸੀ।”
Table of Contents
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਐਸਾ ਉੱਚ-ਦਰਜੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਹਾਨੀ ਅਸਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਚਰਣਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਤਤਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤਕ, ਸਿੱਖੀ ਸਦਾ ਸੱਚ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਆਈ ਹੈ।
ਇਸੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ “ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri)” ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਸੰਕਲਪ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖੋਂ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri) ਦਾ ਅਰਥ
ਮੀਰੀ– ਸਿਆਸੀ / ਸੰਸਾਰੀ ਤਾਕਤ
“ਮੀਰੀ” ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ “ਅਮੀਰ” ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਰਦਾਰ ਜਾਂ ਹਕੂਮਤ ਵਾਲਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੀਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ:
- ਸੰਸਾਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰ
- ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਹੱਕ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼
- ਦੁਸ਼ਮਨੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੜਾ ਹੋਣਾ
- ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਮਜਲੂਮਾਂ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ
ਪੀਰੀ – ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਤਾਕਤ
“ਪੀਰੀ” ਵੀ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਰੂਹਾਨੀ ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਜਾਂ ਸਨਤਨ ਗੁਰੂਤਾ। ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਪੀਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ:
- ਆਤਮਕ ਅਨੁਭੂਤੀ
- ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਸਚ ਦੀ ਪਾਲਣਾ
- ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ
- ਅਹੰਕਾਰ ਦੀ ਨਾਸੀ ਅਤੇ ਰਬ ਨਾਲ ਜੋੜ
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri)ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ – ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ
1606 ਈ. ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਜਾਲਮ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸੀ ਜੋ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ – ਇਕ ਉੱਚ-ਦਰਜੇ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਵੇ।
ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ – ਇੱਕ ਮੀਰੀ ਦੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਪੀਰੀ ਦੀ। ਇਹ ਇਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਕੇਵਲ ਭਗਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਯੋਧੇ ਵੀ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰੂਹਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੜਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਧਰਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ, ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri) ਦਾ ਰੂਪ – ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤਕ
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਕੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੀ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਬਲਿਦਾਨੀ ਰੂਪ – ਰੂਹਾਨੀ ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਜਿਸਨੇ ਰਾਜਸੀ ਤਾਕਤ ਅੱਗੇ ਝੁਕਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ
1699 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੀ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟ ਰੂਪ:
- ਖਾਲਸਾ = ਸਫ਼ ਸ਼ਰੀਰ + ਸਫ਼ ਰੂਹ
- ਤਲਵਾਰ + ਬਾਣੀ
- ਦਸਮੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼: “ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ, ਸ਼ਸਤ੍ਰਧਾਰੀ ਹੋਵੋ ਪਰ ਸਦਾ ਨਾਮ ਜਪੋ।”
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਹੀਦੀ, ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ 1699, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ, ਸਿੱਖ ਸ਼ਸਤਰ ਅਤੇ ਨਾਮ
ਸਿੱਖ ਰਾਜ – ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri) ਦੀ ਨਿਗਾਹ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ (1799–1839) ਨੂੰ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਆਧਿਆਤਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ:
- ਹਰ ਧਰਮ ਦਾ ਸਨਮਾਨ
- ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ
- ਜੁਲਮ ਦਾ ਉੱਚਾ ਜਵਾਬ
ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼, ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਿਸਲਾਂ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਤੱਕ, ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਤਾ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਆਤਮਕ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਰਹੇ।
ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼, ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri)ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਦੇਸ਼
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਸਿਰਫ ਰੂਹਾਨੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਰਾਜਸੀ ਹੋਣ ਵਲ ਝੁਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਓਹ ਬਲੰਦੀ ਉੱਤੇ ਖੜਾ ਹੈ ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ:
- ਰੂਹ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਰਾਜ ਅੰਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
- ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਰੂਹ ਬੇਅਸਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
- ਹਰ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਤਮਕਤਾ ਦੀ ਆਵਸ਼ਕਤਾ ਹੈ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸੱਚਾ ਸਿੱਖ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾਮ ਜਪਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਦਾ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ (Conclusion)
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ (Miri Piri) ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਵਲ ਨਜ਼ਰੀਆ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੀ ਰਾਹਦਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਅਖੰਡ ਰੂਹਾਨੀ ਧਰਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਧਰਮ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਸੰਤ ਅਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਇਕੋ ਸਮੇਂ, ਇਕੋ ਮਨ ਅਤੇ ਇਕੋ ਰੂਹ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ।