ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ(sikh history) ਇੱਕ ਅਦੁੱਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਕਥਾ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਿਕਤਾ, ਬਰਾਬਰੀ, ਬਲਿਦਾਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਉੱਤਮ ਮੂਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਹੋਈ, ਜਿਸਨੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਤਾ ਅਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।
Table of Contents
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਚਮਕਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਤੱਕ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅੱਜ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਤਮਿਕ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ: ਇਕ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
1469 ਵਿੱਚ ਤਲਵੰਡੀ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ) ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਤਮਿਕ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਕਰੁਣਾਬਰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ:
“ਨ ਕੋਹਿੰਦੂ ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ।”
ਇਸ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਧੇ, ਪਰ ਵਿਅਪਕ ਸਨ:
- ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ: ਇਕ ਰੱਬ ਜੋ ਸਰਬਵਿਆਪੀ ਹੈ।
- ਨਾਮ ਜਪਣਾ
- ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ (ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ)
- ਵੰਡ ਛਕਣਾ (ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ)
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਤੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸੱਚ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰੀਤੀ ਅਤੇ ਸਰਵਜਨ ਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਸਲੀ ਧਰਮ ਹੈ।
ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ: ਆਤਮਿਕਤਾ ਤੋਂ ਕੌਮੀ ਚੇਤਨਾ ਤੱਕ
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੱਕ, ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਆਧਾਰਭੂਤ ਬੁਨਿਆਦ ਰਖੀ:
- ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ: ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
- ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ: ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ, ਨਾਰੀ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ: ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ
- ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ: ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੀ ਸੰਕਲਪਨਾ
- ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ: ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸ਼ਹਾਦਤ
- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ: ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ
ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
1699 ਵਿੱਚ ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਚੁਣੇ ਜੋ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਰਹੇ। ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਉੱਚੀ ਮਿਸ਼ਾਲ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ।
ਪੰਜ ਕਕਾਰ (ਕੇਸ, ਕਛੇਰਾ, ਕੰਗਾ, ਕਰਾ, ਕਿਰਪਾਨ) ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹਚਾਨ ਬਣੇ। ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸੀ:
- ਨਿਆਇ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ
- ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨੀ
- ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁਣਾ
ਸਿੱਖ ਰਾਜ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਵਰਨ ਯੁੱਗ
18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਮਿਸਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਧਾਰਮਿਕ ਰਵਾਦਾਰੀ – ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਮਿਲੀ
- ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੌਜੀ ਵਿਧਾਨ – ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰੋਕਿਆ
- ਸੋਨਿਆਂ ਦੀ ਕੰਡ ਵਾਲਾ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ – ਰੂਹਾਨੀ ਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧੀ
1849 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਅਖੀਰਕਾਰ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਰਾਜ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਦਰਸ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।
ਅੱਜ ਦੀ ਸਿੱਖੀ: ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਚਮਕਦਾ ਨੂਰ
ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ 2.5 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਸੇਵਾ, ਨਾਮ ਜਪਨਾ, ਲੰਗਰ, ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣਕੇ, ਸਿੱਖੀ ਅੱਜ ਵੀ ਅਮਲ ‘ਚ ਲਿਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕੋਵਿਡ-19 ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਪਦਾ ਸਮੇਂ, ਸਿੱਖ ਲੰਗਰ, ਖੂਨ ਦਾਨ, ਅਤੇ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ “ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ” ਦੇ ਅਸੂਲ ਦੀ ਜਿੰਦ ਤਸਵੀਰ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ(sikh history) ਸਿਰਫ਼ ਗੁਜ਼ਰੇ ਹੋਏ ਪਲਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸੱਚਾਈ, ਸੇਵਾ, ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸਹਿਸ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਦਿ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਤੱਕ, ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਅੱਜ ਵੀ ਹਰੇਕ ਨੌਜਵਾਨ, ਭਗਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਚਿਰਾਗ ਹੈ।
ਆਓ ਅਸੀਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਮ, ਦਾਨ ਤੇ ਇਸਨਾਨ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜੀਅੀਏ।