Guru Har Rai Ji-ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ– ਕਰੁਣਾ, ਸੇਵਾ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਗੁਰੂ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ਼੍ਰੀਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji), ਇਕ ਐਸੇ ਮਹਾਨ ਆਤਮਕ ਨੇਤਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਦਇਆ, ਪਰਉਪਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਤਾਰਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਸੰਤ ਬਾਵਾ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਾਂਗ ਚਮਕੀ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਰੂਹਾਨੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਮੂਲ ਨੈਤਿਕ ਮੂਲਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕੀਤੀ।

ਉਹ ਨੈਚਰਲ ਹਕੀਮ, ਸਰਬਤ ਦੇ ਭਲੇ ਦੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਗੁਰੂ ਰਹੇ। ਆਓ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣੀਏ।

ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਪਿੱਛੋਕੜ

ਜਨਮ: 26 ਫਰਵਰੀ 1630

ਸਥਾਨ: ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ

ਪਿਤਾ ਜੀ: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ)

ਮਾਤਾ ਜੀ: ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji) ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਭਗਤੀ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾਵਾਨ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਸਨ।

ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣਾ

ਸਾਲ: 1644 ਈਸਵੀ

ਉਮਰ: ਸਿਰਫ 14 ਸਾਲ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 1644 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਤੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੌਂਪੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ 1644 ਤੋਂ 1661 ਤੱਕ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਾਠ:

“ਜਿਨ੍ਹਾ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨ੍ਹ੍ਹ ਪਾਇਆ। ਮਾਨੁ ਮੋਖੁ ਘਰਿ ਆਵੈ।”

(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ)

ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji)

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji) ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਬਨਸਪਤੀਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ, ਅਤੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਜੈਵਿਕ ਬਾਗ (Botanical Garden) ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਉਸ਼ਧੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ।

ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:

• 500+ ਔਸ਼ਧੀਆਂ ਵਾਲਾ ਜੈਵਿਕ ਬਾਗ
• ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਪਿਆਰ
• ਹਿਰਨ ਤੇ ਕਬੂਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਜਾਨਵਰ ਸਨ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ, ਜੈਵਿਕ ਬਾਗ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਗੁਰੂ

ਆਯੁਰਵੇਦ ਤੇ ਸੇਵਾ

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿਦਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹਾਨ ਦਖ਼ਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਕੀਮ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ। ਇਹੋ ਕਾਰਣ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਇਲਾਜ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਿਆਂ ਉਹ ਠੀਕ ਹੋਇਆ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ:

• ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ’ਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ
• ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਿਨਾ ਭੇਦਭਾਵ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji) ਆਯੁਰਵੇਦ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਇਲਾਜ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਤੇ ਹਕੀਮੀ

ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀ। ਢੇਰ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭੇਜੇ ਗਏ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਜਲ ਪਸਾਰਦੇ।

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਸਿੱਖੀ ਸੰਚਾਰ, ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰ ਗੁਰੂ

ਕਰੁਣਾ ਤੇ ਮਾਫੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ(Guru Har Rai Ji) ਦੀ ਮੂਰਤ ਵਜੋਂ ਸਭ ਉੱਤੇ ਮਿਹਰ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਭੁਲ੍ਹ ਚ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਤੀਰ ਲਾ ਬੈਠਾ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ ਕਰ ਦਿਤਾ।

ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਖਿਮਾ ਦੀ ਊਚੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ

ਆਉਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਖੁਦ ਨਾ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਰਾਮ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਤੱਤ:

• ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ
• ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਉੱਤੇ ਡਟੇ ਰਹੇ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਆਉਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਰਾਮ ਰਾਇ ਵਿਵਾਦ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ

ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ

ਸਾਲ: 6 ਅਕਤੂਬਰ 1661

ਸਥਾਨ: ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 31 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਈ। ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਣੇ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ

• ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ: ਜਨਮ ਤੇ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ
• ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਬਾਗ: ਜੈਵਿਕ ਬਾਗ
• ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਾਏ ਗਏ