ਭੂਮਿਕਾ – ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਦਿਲ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸਰੋਵਰ”, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦਿਲ ਹੈ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਜਾਂ ਸੁਵਰਨ ਮੰਦਰ (Golden Temple), ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਹੀਂ, ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲੱਭਦੇ ਹਨ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਥਾਂ ਉਸ ਆਦਰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ ਨਾਮ ਜਪਣਾ, ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਯ ਸੂਚੀ
ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ – ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਸੁਵਰਨ ਮੰਦਰ ਤੱਕ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- 1577: ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
- 1588: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧੂ ਸਨ, ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।
- 1604: ਅਦੀ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣੇ।
- 18ਵੀਂ ਸਦੀ: ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਮੁੜ-ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।
- 19ਵੀਂ ਸਦੀ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “Golden Temple” ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਇਕਤਾ ਅਤੇ ਅਡਿੱਗ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਸਬੂਤ ਹੈ।
ਵਾਸਤੁਕਲਾ – ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਮਿਲਾਪ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦੀ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਮਿਲਾਪ ਹੈ ਇਸਲਾਮੀ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਲਾ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ।
- ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ – ਚਾਰੋਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
- ਸੋਨੇ ਦੀ ਛੱਤ – ਲਗਭਗ 750 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹੀ ਹੋਈ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦੀ ਹੈ।
- ਮਾਰਬਲ ਕੰਮ – ਪੀਤਰਾ ਦੁਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫੁੱਲਦਾਰ ਨਕਸ਼ੀਕਾਰ ਕੰਮ, ਜੋ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੱਥਕਾਰੀ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ।
- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ – ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਆਤਮਿਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ।
ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਚਾਰੂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰਧਾਪੂਰਨ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਮਾਗਮ – ਸਵੇਰੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਕੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਅੰਦਰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਸੁਖਾਸਨ – ਰਾਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸੁਖਾਸਨ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਕੀਰਤਨ – ਦਿਨ ਭਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ – ਵਿਸਾਖੀ, ਗੁਰਪੁਰਬ, ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਲੰਗਰ – ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦਾ ਲੰਗਰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੁਫ਼ਤ ਭੋਜਨ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ – ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਲੋਕ ਲੰਗਰ ਛਕਦੇ ਹਨ।
- ਸਵੈ-ਸੇਵਕ – ਰੋਟੀ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਰਤਨ ਧੋਣ ਤੱਕ ਸਾਰੀ ਸੇਵਾ ਸਵੈ-ਸੇਵਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਸਮਾਨਤਾ – ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਜਾਂ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਣ।
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕਤਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਥਾਂ Spiritual Tourism ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਇਸਨੇ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
- ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਹਮਲੇ
- 1984 ਦਾ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ – ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਝੰਝੋੜਿਆ।
- ਹਰ ਵਾਰ ਮੁੜ-ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਤਾ
ਅੱਜ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ SGPC ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ – CCTV, metal detectors ਅਤੇ trained staff।
- ਸਹੂਲਤਾਂ – ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਸਰਾਇ, ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ।
- UNESCO World Heritage ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) – ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਤਰ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
- ਭੂਤਲ (ਮੁੱਖ ਹਾਲ) – ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਲੰਘ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਹਨ। ਭਗਤ ਇੱਥੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਹਨ।
- ਦੂਜਾ ਤਲ – ਇੱਥੇ ਕੀਰਤਨ ਲਈ ਰਾਗੀ ਜਥੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ‘ਚ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹਿਆ ਗੁੰਬਦ – ਇਹ ਗੁਰੁਆਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁੰਦਰ ਜੜਾਉ ਕੰਮ, ਮੋਤੀਦਾਰ ਫੁੱਲਦਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਮਾਰਬਲ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਕਸ਼ੀਕਾਰ ਕੰਮ ਵਿਲੱਖਣ ਹਨ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ – ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
“ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ” ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।
- ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਕਈ ਯਾਤਰੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ” ਵਜੋਂ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ।
- ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਖੁਰਾਕ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵੇਰਵਾ
- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ (3:00 AM ਤੋਂ 5:00 AM) – ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ, ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼।
- ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ – ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ।
- ਰਾਤ ਦਾ ਸੁਖਾਸਨ – ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਲੰਗਰ – ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੁਫ਼ਤ ਭੋਜਨ ਕੇਂਦਰ
ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰੋਟੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ – ਲਗਭਗ 2 ਲੱਖ ਰੋਟੀਆਂ।
- ਦਾਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀ – ਵੱਡੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੀਟਰ ਹੈ।
- ਸਵੈ-ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ – ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਣ, ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਸਫ਼ਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ – ਬਰਤਨ ਧੋਣ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੇਵਾ ਹੱਥ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਗਾਈਡ
- ਟਾਈਮਿੰਗ – ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 24 ਘੰਟੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਪਹਿਰਾਵਾ – ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੁਮਾਲ ਜਾਂ ਦੁਪੱਟਾ ਬੰਨ੍ਹਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
- ਕੈਮਰਾ ਨੀਤੀ – ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।
- ਰਿਹਾਇਸ਼ – ਸਰਾਇਆਂ ਅਤੇ ਹੋਸਟਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਮੁਫ਼ਤ ਜਾਂ ਨਿਊਨਤਮ ਦਾਨ ‘ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਸਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
- ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ ਕਰੋੜਾਂ ਯਾਤਰੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- CNN, BBC, ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਇਸਨੂੰ “ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ” ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ celebrities ਅਤੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਹਨ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ(Darbar Sahib) ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਮੂਲ ਪਿਆਰ, ਦਇਆ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਆਤਮਿਕ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਮਿੰਨਾਰ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਦਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਇਕਤਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਰਹੇਗਾ।