ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji), ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ, ਆਪਣੀ ਨਿਮਰਤਾ, ਅਦ੍ਵਿਤੀਯ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਉਦਾਹਰਣ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਯੁੱਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਰੂਹਾਨੀਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ “ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ” ਦੀ ਨੀਂਹ ਵੀ ਰਖੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji)ਦਾ ਜਨਮ 24 ਸਤੰਬਰ 1534 ਨੂੰ ਲਹੌਰ (ਵਰਤਮਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖੀ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਮਤਾਬਕ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਲੜਕੀ ਬੀਬੀ ਭਾਣੀ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਆਗੇ ਚ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜਮਾਈ ਬਣੇ।
ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ 1574 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚਮਕਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪਸਾਰ ਨੂੰ ਅਗੇ ਵਧਾਇਆ।
ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨ
1. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji) ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇर्द-ਗਿਰਦ ਇਕ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖੀ ਜੋ ਅੱਗੇ ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਿਆ।
2. ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਨੀਚ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
3. ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji) ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨਦਰਸ਼ੀ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ 638 ਸਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ‘ਚ ਨਿਮਰਤਾ, ਭਗਤੀ, ਸਤਸੰਗ ਅਤੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:
ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਉਰ ਮਹਿ ਗਹੀਐ ॥
ਜੋ ਨਰ ਦੁਖ ਮਹਿ ਦੁਖੁ ਨਾਹੀ ਮਾਨੈ॥
ਸੁਖ ਸਨੇਹੁ ਅਰੁ ਭੈ ਨਹੀ ਜਾ ਕੈ ਕਾਂਚਨ ਮਾਟੀ ਮਾਨੈ॥
4. ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji) ਨੇ ਸਿੱਖ ਵਿਆਹ ਸੰਸਕਾਰ (ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ) ਲਈ “ਲਾਵਾਂ” ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਹਰ ਸਿੱਖ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਫੇਰੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਯਾਤਰਾ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਨਿਮਰਤਾ
ਉਹਨਾ ਨੇ ਸਦਾ ਨਿਮਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਗਰੂਰ ਜਾਂ ਅਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਚਾਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਰੂਹਾਨੀ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ।
ਪਰਮ ਗਤੀ ਅਤੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ
1 ਸਤੰਬਰ 1581 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਏ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਬਣੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ।
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼ (Conclusion)
ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ(Guru Ram Das Ji)ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੱਚੀ ਸੇਵਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਆਧਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਛੁਹਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਮਰ, ਭਗਤ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਬਣਨ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।