ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੱਬੀ ਰੋਸ਼ਨੀ – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
“ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟਿਆ, ਮਿਟੀ ਧੁੰਧ ਜਗ ਚਾਨਣ ਹੋਆ।”
(ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ)
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ(Guru Nanak Dev Ji) ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਇਕ ਰੱਬੀ ਜੋਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 15 ਅਪਰੈਲ 1469 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ (ਪੁਰਾਤਨ ਨਾਮ: ਰਾਇ ਭੋਏ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ) ਵਿਖੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇਕ ਆਮ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਉਹ ਰੱਬ ਵਲੋਂ ਭੇਜੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਨ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ, ਸਚਾਈ, ਤੇ ਕਰੁਣਾ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਆਈ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮੇਹਤਾ ਕਾਲੂ ਚੰਦ ਸੀ, ਜੋ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਇਕ ਪਟਵਾਰੀ (ਜਮੀਨਾਂ ਦੀ ਨਾਪ ਤੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) ਸਨ। ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਵਿਤਾਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਨ।
ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨੇ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਰੱਬੀ ਜੋਤ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਕਤ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਹੋਈਆਂ ਅਸਧਾਰਣ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ:
- ਘਰ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਚਮਕ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਛਾ ਗਈ।
- ਪਿੰਡ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੰਡਿਤ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ੀ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ।
- ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਹੀ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਇਕ ਅਲੌਕਿਕ ਤੇ ਨਿਮਰ ਜੋਤ ਝਲਕ ਰਹੀ ਸੀ।
ਇਹਨਾਂ ਅਸਧਾਰਣ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਲੋਕ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਆਮ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰੱਬ ਵਲੋਂ ਆਇਆ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੂਤ ਹੈ।
ਬਚਪਨ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ
ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਕ ਤੱਤ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ:
- “ੳ” ਤੋਂ ਓਅੰਕਾਰ – ਜੋ ਰੱਬ ਦੀ ਇੱਕਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- “ਸ” ਤੋਂ ਸਤ – ਜੋ ਸਚਾਈ ਦੀ ਪਹਚਾਣ ਹੈ।
ਉਸਤਾਦਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬੱਚਾ ਤਾਂ ਆਮ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਰੱਖਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਮ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਧਿਆਨ ਤੇ ਮੰਨਨ ਵਿਚ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਰੱਬੀ ਰਾਹ ਚਲਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸੀ।
ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਾਥ
ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ 5 ਸਾਲ ਵੱਡੀਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਸਾਰ ਲੈਣੀ। ਜਦ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹੋਏ, ਉਹ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਕੋਲ ਸਲਤਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਸੰਭਾਲੀ।
ਉਹ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਭਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਤਮਕ ਸਾਥੀ ਵੀ ਸਨ।
ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਖੇਡਾਰੀ – ਰੱਬ ਨਾਲ ਦੀ ਲਗਨ
ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਹਰ ਵੇਲੇ ਰੱਬੀ ਜੋਤ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਤਰਸ ਰਹੀ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ:
“ਕਰਤਾਰ ਏਕ ਹੈ। ਸਭ ਕੁਝ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਨਾ ਕੋਈ ਵੱਡਾ, ਨਾ ਕੋਈ ਛੋਟਾ।”
ਉਹ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮੰਦਰ, ਮਸੀਤ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸਾਧੂ, ਇੱਕ ਯੋਗੀ, ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਪੁਰਖ ਸਨ, ਜੋ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਰੱਬ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਗਏ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ – ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ:
- ਉਹ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਪੱਖਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ।
- ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਸਨ – ਨਾ ਹਿੰਦੂ, ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ
- ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ: “ਇਕ ਰੱਬ, ਇਕ ਜ਼ਮੀਨ, ਇਕ ਮਨੁੱਖਤਾ।”
ਸਬੰਧਿਤ ਸ਼ਬਦ (ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ):
“ੴ ਸਤਿਨਾਮ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥”
(Japji Sahib, Mool Mantar)
ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ
ਮੂਲ ਮੰਤਰ:
ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ
ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਉਚਾਰਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ – ਉਹ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੋਚ, ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰਾਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਹੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਮ ਨਹੀਂ ਸਨ – ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਰਾਹ ਦੱਸਣ ਆਏ ਸਨ।