ਜਨਮ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਜਨਮ: 7 ਜੁਲਾਈ 1656
ਜਨਮ ਸਥਾਨ: ਕਿਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਹੁਣ ਦਾ ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ)
ਪਿਤਾ ਜੀ: ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ (ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ)
ਮਾਤਾ ਜੀ: ਮਾਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਜੀ
ਭਰਾ: ਰਾਮ ਰਾਇ
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Guru Harkrishan Ji )ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਉਮਰ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਤਾ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਇਹ ਇਕ ਐਤਿਹਾਸਿਕ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਉਮਰ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਆਤਮਕਤਾ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ ਦੀ ਮਹੱਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਅੱਠਵੇਂ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੇ ਮਗ਼ਰਬੀ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਗਲਤ ਅਰਥ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਵੰਞਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮੁੱਖ ਸਬਕ:
➡️ ਧਰਮ ਲਈ ਸਚਾਈ ਤੋਂ ਕਦੇ ਨਾਂ ਡਿਗੋ
➡️ ਆਤਮਕਤਾ ਉਮਰ ਦੀ ਮੋਹਤਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ
🌆 ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰਾ
1674 ਈ. ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਦਾ ਨਿਮੰਤਰਣ ਭੇਜਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ, ਆਪਣੇ ਸੰਗਤ ਸਮੇਤ, ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਥੇ ਚੌਂਕ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿਚ ਠਿਕਾਣਾ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਚੇਚਕ ਮਰਜ਼ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ
ਉਸ ਵੇਲੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਚੇਚਕ ਅਤੇ ਚੌਲਰੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਪੀੜਤ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੂਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਲੋਕ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਰਮ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ, ਪਾਣੀ ਦਿੱਤਾ, ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਤੇ ਆਪਣੀ ਰੂਹਾਨੀ ਬਰਕਤ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Guru Harkrishan Ji ) ਹਵੇਲੀ ਵਿਚਲੇ ਸਰੋਵਰ (ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਲਾਬ) ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਉਹ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਜਾਂ ਨ੍ਹਾਇਆ, ਉਹ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਸ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਣੀ’ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਚਪਨ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਸਿਰਫ਼ 5-8 ਸਾਲ ਰਹੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ, ਵਿਦਿਆ, ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਨਾਲ ਇਕਤਾ ਅਜੋਕੇ ਵੀਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਪੰਡਤਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤੇ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਘਟਨਾ:
ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਈ learned ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਅਨਪੜ ਸੇਵਾਦਾਰ ਚਹਿਲਾ ਚੂਹੜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦੇ”। ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰੀ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤੇ, ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ।
ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਸੱਚਾ ਗਿਆਨ ਕਦੇ ਵੀ ਪੜਾਈ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।”
ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ (ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਸਮਾਂ)
ਤਾਰੀਖ: 30 ਮਾਰਚ 1664
ਉਮਰ: ਸਿਰਫ਼ 7 ਸਾਲ
ਚੇਚਕ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ:
ਆਪਣਾ ਅੰਤ ਸਮਾ ਜਾਣ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਿਆਈ ਬਾਰੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ’ ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਪਿੰਡ ਬਕਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ 3 ਵੈਸਾਖ ਸੰਮਤ 1721 ਮੁਤਾਬਿਕ 30 ਮਾਰਚ 1664 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਜੋਤੀਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਸਾਰਿਕ ਯਾਤਰਾ 7 ਸਾਲ 8 ਮਹੀਨੇ 19 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਹੁਣ ‘ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ’ ਹੈ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ
ਅੱਜ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
- ਸਰੋਵਰ ਜਿਸਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਗ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ
- ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿਦਾਂਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ
1. ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਮਿਹਰਬਾਨੀ
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Guru Harkrishan Ji ) ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਗ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਬੀਮਾਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੇਵਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਹੈ।
2. ਦਇਆ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦਿਲਦਾਰੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੁੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਵੱਲ ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖੀ।
3. ਨਿਮਰਤਾ
ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਨ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਨਿਮਰ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਗੁਰੂਤਾ ਦਾ ਘਮੰਡ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
4. ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਇਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਤਾਕਤ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਉਚਾਰਣ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਲਾਜ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
5. ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ – ਧਰਮ ਤੋਂ ਉੱਪਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਮਜ਼ਹਬ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੇਵਾ ਲਈ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
6. ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਵੀ ਆਤਮਕ ਤਾਕਤ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਤਮਕ ਉੱਚਾਈ ਉਮਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
7. “ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ” ਦੀ ਸਿਦਾਂਤਕ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ
ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Guru Harkrishan Ji ) ਨੇ “ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ” ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਅਗਲੇ ਗੁਰੂ (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ) ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (Guru Harkrishan Ji ) ਦੀ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰਮਲਤਾ, ਨਿਮਰਤਾ, ਦਇਆ, ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਹੀ ਸੱਚੀ ਆਤਮਕਤਾ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।