ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ (Guru Angad Dev Ji) ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਮਾਰਚ 1504 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮੱਤ ਕੇ ਸੂਦ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ) ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਫੇਰੂ ਮਲ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾ ਰਾਮੋ ਜੀ ਸੀ।
ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤੇ ਨਾਮ
ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਹਣਾ ਸੀ। ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ, ਨਮ੍ਰ ਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਪਟ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੈਸਾਖ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮੋੜ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਠਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ 1539 ਈ. ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉਤਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰਗੱਦੀ ਮਿਲਣ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਗੁਰੂ ਦਾ ਅੰਗ”, ਯਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ।
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾਵਾਂ
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤੇ:
- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਿਧੀਵਤ ਪ੍ਰਚਲਨਾ:
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। - ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ:
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। - ਵਿਆਯਾਮ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ:
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਤੀ, ਦੌੜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਡਾਂ ਵੱਲ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। - ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ:
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆ, ਨੈਤਿਕਤਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ।
ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਦਗੀ, ਸੇਵਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਬਣਾਉਣ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਸੇਵਾ ਕਰਤ ਹੋਇ ਨਿਹਕਾਮੀ।
ਤਿਸ ਕਉ ਹੋਤ ਪਰਾਪਤਿ ਸੁਆਮੀ।”
ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿਰਲੋਭ ਹੋ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 29 ਮਾਰਚ 1552 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੋਤ ਜੋਤ ਸਮਾਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਤਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌਂਪੀ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਖੜਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ।