ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਅਸਥਾਪਨਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੱਲੋਂ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਧਰਮ ਦੀ ਆਗੂਤਾ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ (All Sikh Gurus) ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਨੇਕ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ। ਹਰੇਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਧਾਰਮਿਕ, ਆਧਿਆਤਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
🔶 1. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (1469–1539)
ਅਸਥਾਪਕ ਗੁਰੂ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਕ ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ, ਸਚਾਈ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।
🔶 2. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ (1504–1552)
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟਿਕਰ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਨਿੱਤਨੇਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਆਸਤ (ਮਲ ਅਖਾੜਾ) ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
🔶 3. ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ (1479–1574)
ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਪਰਚਾਰਕ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਲੰਗਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਬਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਰੁੱਧ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ।
🔶 4. ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ (1534–1581)
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਗਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (Golden Temple) ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
🔶 5. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ (1563–1606)
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਤੀ ਗਈ — ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਹੀਦੀ।
🔶 6. ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (1595–1644)
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜਸੀ ਅਸਥਿਤਾ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਧਾਰਣ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਇਆ।
🔶 7. ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ (1630–1661)
ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ-ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੇ ਦਇਆਵਾਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿਰਨ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਰਖਣ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਨਰਮ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਨ।
🔶 8. ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ (1656–1664)
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ।
ਕੇਵਲ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ਮਿਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੈਜ਼ਾ ਦੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਪਰਾਣ ਨਿਊਂਹ ਦਿੱਤੇ।
🔶 9. ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ (1621–1675)
ਧਰਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਨਾਇਕ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਬਲੀ ਦਿਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਜੋੜੀ।
🔶 10. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ (1666–1708)
ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟਿਕਰ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1699 ਵਿਚ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਰੂਹ ਫੂਕੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਖਰੀ ਗੁਰੂ ਬਣ ਕੇ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ – ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਰਬੋੱਚ ਗੁਰੂ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸਰਬੋੱਚ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਗਰੰਥ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਜੀਉਂਦਾ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 1708 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖੀ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅਖੀਰਲਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ।
ਇਸ ਗਰੰਥ ਵਿਚ 1430 ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੱਕ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ, ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ, ਫਰੀਦ ਜੀ ਵਰਗੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਸਰਵਜਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ — ਕਿ ਰੱਬ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਮਤ ਜਾਂ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਜਪੋ, ਸਚ ਬੋਲੋ, ਸੇਵਾ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰੋ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚਲੇ ਨਾਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਸੰਵਾਰਦਾ ਹੈ, ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਹਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ — ਅਖੰਡ ਪਾਠ, ਸੱਜਨਾ-ਵਿਆਹ, ਨਾਮਕਰਨ ਜਾਂ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ — ਹਰ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਗਰੰਥ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।
🔷 ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ ਇੱਕਤਾ, ਭਾਈਚਾਰਾ, ਸੇਵਾ, ਸਚਾਈ, ਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਰੂਹਾਨੀ ਉਜਾਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।