ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ 12 ਦਰਵਾਜਿਆਂ(Amritsar Historic Walls-ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ 12 ਦਰਵਾਜ਼ੇ) ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰਪੂਰਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਵਾਜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬੰਧਤਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹਨ।
Table of Contents
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਸ ਦੀ ਪੱਕੀ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ 12 ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ(Amritsar Historic Walls) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਦੀਵਾਰਾਂ ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਸੰਗਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ, ਬਣਾਵਟ, ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਾਂਗੇ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਨਾਮ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ” ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ‘ਅਮ੍ਰਿਤ’ ਜਾਂ ਅਮਰਤਾ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ 1604 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ’ ਖੋਦਵਾਇਆ ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ।
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਿਕ ਮੁਕਾਮ ਕਾਰਨ, ਇਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਈ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਦਬਾਵ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇਹ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪੱਕੀ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਹਿਮ ਯੋਜਨਾ: ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਬੰਦੀ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪੱਕੀ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇਸਦੇ ਤਹਿਤ 1614 ਵਿੱਚ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਕੰਮ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੋਈ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਮਿਲਿਆ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, 1619 ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਕਾਰਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।
ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਰਮਾਣ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਂ ਤੋ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜੀਆ ਅਤੇ ਗੁੱਜਰ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਣਵਾਏ ਗਏ। ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਵੇਂ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸਨ।
ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਵਧਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਦਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਹਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਯੁੱਗ: ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸ਼ਕਲ
1823 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਨਵਾਂ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਮਿਸਤਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਯਾਰ ਖ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਗਣੇਸ਼ ਦਾਸ ਦੀ ਸਲਾਹ ‘ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 25 ਫੁੱਟ ਚੌੜੀ ਅਤੇ 8724 ਗਜ਼ ਲੰਮੀ ਪੱਕੀ ਦੀਵਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਖੋਦੀ ਗਈ ਜੋ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੋਰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹੋ ਗਈ।
ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।
12 ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਰਵਾਜ਼ੇ: ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੂਆਰੇ
ਇਸ ਨਵੀਂ ਪੱਕੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ 12 ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਰਵਾਜ਼ੇ (Amritsar Historic Walls) ਬਣਾਏ ਗਏ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਉੱਤੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਤੋਪਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ:
- ਹਾਲ ਗੇਟ (ਗਾਂਧੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ) – ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦਰਵਾਜ਼ਾ।
- ਰਾਮਬਾਗ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
- ਹਾਥੀ ਗੇਟ
- ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
- ਬੇਰੀ ਗੇਟ
- ਲਾਹੌਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
- ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਗੇਟ
- ਗੇਟ ਹਕੀਮਾਂ
- ਗੇਟ ਭਗਤਾਂ ਵਾਲਾ
- ਗੇਟ ਗਿਲਵਾਲੀ
- ਗੇਟ ਚਾਟੀਵਿੰਡ
- ਗੇਟ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ
ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਵਪਾਰ, ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆੰਤरिक ਸੰਪਰਕ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਨ। ਹਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲਾਅ
1855 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੀਵਾਰਾਂ(Amritsar Historic Walls) ਅਤੇ ਬੁਰਜੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਵਧਦੀ ਹੋਈ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਧੂੜਕੋਟ ਦੀ ਖਾਈ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ ਬਾਗ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਦਮ ਸੀ।
1863 ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਸਰਕੂਲਰ ਰੋਡ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿੱਕਾਸ ਹੋਇਆ। ਨਵੀਂ 12 ਗਜ਼ ਉੱਚੀ ਦੀਵਾਰ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਏ ਜਾਂ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਏ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਜਿਵੇਂ ਹਾਲ ਗੇਟ ਅਤੇ ਰਾਮਬਾਗ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਾਸ ਆਕਰਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਬਾਕੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਕਾਨ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਣਦੇਖੇ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੀਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਉਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਗਲੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਰਾਸਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਿਲੇ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੀਵਾਰਾਂ(Amritsar Historic Walls) ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪਹਚਾਣ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਕਲਾਵਾਂ, ਫੌਜੀ ਤਰਤੀਬਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਜ਼ਬੂਤ ਢਾਂਚੇ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਜਾਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਉਚਿਤ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੀਵਾਰਾਂ (Amritsar Historic Walls) ਅਤੇ 12 ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਿਰਫ ਪੱਕੇ ਢਾਂਚੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹਨ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਰੂਹ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਹਨਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਾਂਗੇ, ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਤਨੀ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ।
ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਰਕਾਰ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਦਵਾਨ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਾਨ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ।