ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ, ਇਹ ਸਿਆਸੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਇਨੇ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ 2 ਅਗਸਤ 1763 ਨੂੰ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh ji)ਨੇ ਸਿਰਹਿੰਦ ਉੱਤੇ ਫਤਿਹ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਜਿੱਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਨ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਗੁਰਮਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਦੀ ਜਿੱਤ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਬਤਦਾ ਸੀ।
Table of Contents
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ: ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਰਚੀਏਤਾ
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1681 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਬਾਬਾ ਫੁੱਲ ਜੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਚਰਨ ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਪਣੀ ਨੀਤੀ, ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਨੀਤੀ ‘ਨਿਆਇਕ ਲੜਾਈ’ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਕਾਲੀ ਰੂਹ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਸੰਯੋਗ ਸੀ।
ਸਿਰਹਿੰਦ – ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਕਾਲੀ ਯਾਦ
ਸਿਰਹਿੰਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਇਲਾਕਾ ਸੀ। ਇਹ ਓਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ ਜਿਥੇ ਮੁਗਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ — ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫਤਹ ਸਿੰਘ ਜੀ — ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦ੍ਹਾਂ ਥੰਨਾਂ ਵਿਚ ਚੁਨਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਦਿਲ ਭਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਅਖੰਡ ਪੀੜ ਅਤੇ ਜੱਗਣ ਵਾਲਾ ਮੋੜ ਸੀ।
ਇਸ ਕਾਰਨ, ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਜਾਇਦਾਦੀ ਜਾਂ ਹਕੂਮਤੀ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸੀ — ਇਹ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਬਦਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
2 ਅਗਸਤ 1763 – ਜਦ ਸਿਰਹਿੰਦ ਡਿੱਗਿਆ
ਸੰਨ 1763 ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਿਆ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh), ਜੋ ਕਿ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸਨ, ਨੇ ਇਹ ਲੜਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਮਾਨ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਧਰਮਕ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜੀ।
ਇਸ ਜੰਗ ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਦੇ ਸਾਥੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਭੱਜ ਗਏ। ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ
ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੇਂਦਰ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮਾਤਰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਇਲਾਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰਤਾ, ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਗਰਿਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਥੇ ਨਵੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਕਿਲੇ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਵਾਏ। ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਆਗਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਨੇ ਆਗੇ ਚਲਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਕੇ ਰਾਜ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ, ਜਿਸਦੀ ਆਧਾਰਭੂਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 2 ਅਗਸਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੀ।
ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਸਿਆਣਪ
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh)ਦੀ ਨੇਤ੍ਰਤਾਵਾਦੀ ਯੋਗਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਖੂਨਰੰਗੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਨੀਵ ਰੱਖੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਜਲ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ।
ਅੱਜ ਦੀ ਲੋੜ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਯਾਦ
ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਕੱਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਰਹਿੰਦ ਦੀ ਜਿੱਤ, ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਅਤੇ ਧਰਮ-ਅਧਾਰਿਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਜਨ — ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
2 ਅਗਸਤ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਿੱਖ ਆਤਮਿਕਤਾ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਧਿਕਾਰਤਾ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਤਾਰੀਖ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh) ਕੌਣ ਸਨ?
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh)ਦਾ ਜਨਮ 1681 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਫੁੱਲ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਬਾਬਾ ਫੁੱਲ ਜੀ ਦੇ ਪਰਪੋਤਰੇ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ, ਨਿਆਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਲੋਕਹਿੱਤਕਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ।
ਸਿਰਹਿੰਦ – ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ
ਸਿਰਹਿੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੂੰਘਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹੰਕਾਰਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਓਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ, ਜੋ ਮਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਨੁਮਾਇੰਦਾ ਸੀ, ਨੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਥੰਨਾਂ ਵਿਚ ਚੁਨਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੁੱਖਦੀ ਯਾਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਵਸ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਿਰਹਿੰਦ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਬਦਲਾ ਵੀ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਹਿਮੀਅਤ
ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਜਿੱਤ ਕੇਵਲ ਜੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ — ਇਹ ਸਿੱਖ ਜ਼ਮੀਰ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ, ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੀ। ਇਹੋ ਉਹ ਮੋੜ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਮਗ਼ਲ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਿਆ, ਤੇ ਖੁਦ ਦਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮੀਅਤ
ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਜੜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਅਤੇ ਮਨਾਉਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ (Baba Ala Singh) ਵਾਂਗੁ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ, ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਧਰਮ ਪਿੱਛੋਂ ਨਾ ਹਟਣ ਵਾਲਾ ਜੋਸ਼ ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
credit by sikhitihas official youtube channel